Dlaczego żubry są pod ochroną dzisiaj?

Pierwsza ustawa, dzięki której żubr trafił u nas pod ścisłą ochronę, została wprowadzona przez polski rząd, w tym wypadku przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w dniu 12.10.1938 r. Dlaczego żubry są pod ochroną? Setki lat polowań i zmian sprawiły, że w Polsce nie dało się już wtedy spotkać dziko żyjącego żubra. Blisko 100 lat temu żubry były skrajnie zagrożone wyginięciem – na całym świecie zostało zaledwie 12 osobników, od których pochodzi obecnie każdy przedstawiciel tego gatunku.

Jak geny wpływają na przetrwanie żubrów?

Głównym zagrożeniem dla żubrów jest właśnie tak mała liczba przodków, od których pochodzi obecnie każdy byk i każda krowa z gatunku. Bardzo niska zmienność genetyczna ogromnie utrudnia żubrom kojarzenie się ze sobą tak, by uzyskać zdrowe i silne potomstwo. Bliskie pokrewieństwo sprawia, że cielaki rodzą się słabsze i bardziej podatne na choroby.

Stado żubrów ma też specjalne wymagania co do swojej siedliska, które wraz z postępem rozwoju infrastruktury i rozbudowy miast oraz wsi coraz trudniej jest spełnić. Stado 15-20 osobników potrzebuje około 100 km kwadratowych terenu pozbawionego dróg czy zabudowań. Poza granicami parków narodowych, takich jak Puszcza Białowieska czy Puszcza Borecka, zaczyna już brakować nowych miejsc do przesiedlenia rosnących populacji żubra.

Trudniej jest też chronić żubry, gdy z braku miejsc do żerowania rozdeptują i pochłaniają uprawy, wchodząc w szkodę nie tylko rolnikom, ale i samym sobie. Toksyczne substancje zawarte w środkach ochrony roślin mogą kumulować się w organach żubrów i prowadzić do niewydolności narządów. Wysokie zagęszczenie zwierząt sprzyja także rozwojowi groźnych chorób – jak śmiertelna gruźlica bydlęca czy prowadząca do ślepoty telasjoza (wywoływana przez pasożyt worka spojówkowego).

Kiedy zaczęto chronić żubra?

Żubr (bison bonasus) jest największym ssakiem w Europie – dorosłe samce osiągają wagę do 900 kg. Dlaczego żubry są pod ochroną? Przed laty żubr był zarezerwowany, tuż obok łosia czy niedźwiedzia, zarezerwowany był na potrzeby łowieckie kolejnych monarchów. Za zabicie żubra od XVI wieku na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego groziła początkowo kara śmierci, później – grzywna w wysokości 1440 groszy. Od 1700 roku tradycją stało się coroczne zimowe dokarmianie żubrów w Puszczy Białowieskiej. Po rozbiorach car Aleksander I wprowadził dekret wprowadzający w życie czynną ochronę żubra. Jednak zmiany w sposobie użytkowania gruntów, wycinka lasów, kłusownictwo i trwające przez kilka wieków w całej Europie polowania sprawiły, że w 1919 roku padł ostatni żubr w Puszczy Białowieskiej.

Dlaczego żubry są pod ochroną w XXI wieku? W XX wieku zrobiono wszystko, by przywrócić je do środowiska naturalnego. W 1952 roku żubr został objęty ochroną gatunkową, a w 1966 roku znalazł się jako gatunek zagrożony wyginięciem w Czerwonej Księdze. Z kolei w XXI wieku żubr jest chroniony na mocy Ustawy o Ochronie Przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. oraz na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r.

Ochrona środowiska to podstawa – żubr w programie Natura 2000

W Polsce żyje obecnie 1/4 całkowitej liczby żubrów na świecie. Według danych z 2022 roku, w granicach naszego kraju naliczono 2603 osobniki, w tym 209 zwierząt w zamkniętej hodowli żubrów i 2394 żubrów na wolności. Większość z nich żyje na terenach Natury 2000 – takich jak Puszcza Knyszyńska, Bieszczady czy Mirosławiec. Największe wolno żyjące stado zajmuje oczywiście teren Białowieskiego Parku Narodowego. Jest to aż 829 osobników, co jest szczególnie imponującą liczbą w porównaniu z najmłodszymi stadami w Polsce. To dwie swobodnie przemieszczające się grupy liczące po 9 osobników, żyjących na terenie Puszczy Rominckiej i w Lasach Janowskich.

Dlaczego żubry są pod ochroną? Europejski projekt „Kompleksowa ochrona żubra w Polsce”

Dlaczego żubry są pod ochroną obecnie? Między innymi po to, by załagodzić konflikty związane z rozrastaniem się ich stad. W 2019 roku wprowadzono w życie projekt europejski „Kompleksowa ochrona żubra w Polsce”. Współpraca takich organów, jak Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, aż 25 jednostek Lasów Państwowych i Białowieskiego Parku Narodowego, umożliwiła kontynuację ochrony siedlisk z poprzednich lat i wprowadzenie pozytywnych zmian. W ramach programu:

• zwiększono o 2 kolejne stanowiska areał wolno żyjących stad
• opieka nad istniejącymi zagrodami (Kobiór, Niepołomice, Białowieża, Muczne, Gołuchów)
• objęto profilaktyką i obsługą weterynaryjną większość starych i nowych stad
• wprowadzono monitoring liczebności i stanu zdrowia objętych ochroną zwierząt
• wydzierżawiono łąki na granicy BPN
• wprowadzono edukację, pomagając rolnikom zapobiegać szkodom spowodowanym przez żubry

Już wiesz, dlaczego żubry są pod ochroną?

Żubry to nasz największy żywy skarb narodowy – populacja, która jeszcze nie tak dawno była na granicy wyginięcia, dziś może stanowić przedmiot dumy i dalszej starannej opieki.