Żubr a bizon – różne gatunki i wspólny przodek żubra europejskiego i bizona

Zarówno żubr europejski, jak i bizon amerykański należą do rodzaju pod wspólną nazwą Bison. Żubr a bizon różnią się jednak budową ciała, historią oraz zachowaniem.

Podstawową różnicą jest fakt, że żubry zamieszkują puszcze Europy, a bizony przemierzają bezkresne równiny Ameryki Północnej. Oba gatunki mają jednak wspólnego przodka, który milion temu wędrował przez skute lodowcami kontynenty w poszukiwaniu lepszych siedlisk. Wiele podobieństw dotyczy też rozmnażania i zachowań – tak więc porównanie żubr a bizon nie jest całkiem od rzeczy.

Żubr a bizon – jak wyodrębniły się oba gatunki?

W czasach przedlodowcowych wspólny przodek obu gatunków, żubr pierwotny, tworzył ogromne stada, sięgające kilkuset osobników. Prażubry rozprzestrzeniały się po strefie umiarkowanej Europy i Azji, preferując stepy, które gwarantowały bogactwo pożywienia oraz brak naturalnych wrogów. Wkrótce wysokie zagęszczenie populacji zmusiło część osobników do podjęcia dalszej wędrówki na wschód.

Gdy milion lat temu, w plejstocenie, obniżył się poziom oceanów na skutek zlodowacenia, żubr pierwotny przedostał się przez nowo powstały most lądowy Beringa do Ameryki Północnej. Kiedy lodowce zaczęły ustępować, a do Europy powróciły lasy, rodzaj Bison ponownie ruszył na zachód. Wiele tysięcy lat później wyodrębnił się dobrze dziś znany gatunek żubra współczesnego (Bison bonasus), a ze stad, które powędrowały na Kaukaz – żubr kaukaski.

Mniej więcej w tym samym czasie, po zamknięciu się mostu Beringa, w Ameryce Północnej wyodrębnił się potomek żubrów pierwotnych – bizon. Obszar północnej Kanady i Alaski zajmował bizon leśny, a ogromne stada bizona preriowego przemierzały Wielkie Równiny. Do dzisiaj przetrwał jedynie ten drugi podgatunek, a sama historia niemal całkowitego wybicia bizonów gorsza jest nawet od pogromu, który spotkał żubry europejskie.

Jak człowiek wpłynął na liczebność żubra i bizona?

Żubr nizinny tuż po I wojnie światowej był na granicy całkowitej zagłady gatunku – w Europie żyły jedynie 54 osobniki, wszystkie w prywatnych hodowlach oraz w ogrodach zoologicznych. Polacy oparli wtedy projekt restytucji żubra m.in na doświadczeniach Ligi Ochrony Żubra Amerykańskiego.(American Bison Society). Dzięki innowacyjnym pomysłom Amerykanie uratowali gatunek, który niemal sami całkowicie najpierw wybili.

Jeszcze na początku XIX wieku liczba bizonów w Stanach Zjednoczonych szacowana była na 40 milionów. Lata okrutnych i bezmyślnych polowań, takich jak strzelanie do bizonów z pociągów czy celowe wyniszczanie stad, które stanowiły główne źródło pożywienia dla rdzennych plemion, doprowadziły do tego, że ich liczba w 1889 zmalała do 554 osobników. Działania ochronne i utworzenie rezerwatów poskutkowały i w latach 90. XX wieku liczba bizonów w stadach chronionych przekroczyła 20 tysięcy osobników. Słynny Park Narodowy Yellowstone to dom dla około 3 tysięcy kudłatych bizonów.

Żubr a bizon – różne cechy gatunków

Bizon amerykański to masywny ssak, a największe okazy przekraczały wagę 1000 kg. Zwykle jednak samica waży od 360 do 540 kg, a samiec od 460 kg do tony. Wędrowny bizon preriowy (Bison bison) ma silniej zakrzywione, krótsze rogi, bardziej wypukły nos i niższy od żubra tył ciała oraz garb. Jest też cały gęsto porośnięty włosiem, a wysokość w kłębie sięga u samców 2 metrów, w przeciwieństwie do max. 1,8 metra u samców żubra.

Żubr a bizon różnią się między sobą także zwyczajami. Jak można zaobserwować w Puszczy Białowieskiej, żubr europejski pewnie czuje się w leśnych ostępach, umie poradzić sobie nawet w podmokłym terenie i skacze nawet do 2 metrów wysokości. Dla bizona naturalnym środowiskiem jest preria – niegdyś tworzył tu wolne stada liczące nawet kilka tysięcy osobników. Żubry żyją w grupach do 20 – 30 osobników, tylko podczas zimy łącząc się w duże stada.

Różne gatunki, liczne podobieństwa – jak rodzi się żubrobizon?

Nie tylko niska liczebność w porównaniu z historycznym zasięgiem łączy dzisiaj oba przeżuwacze – żubra europejskiego i bizona amerykańskiego. Ponieważ należą one do jednej rodziny, możliwa jest krzyżówka pomiędzy nimi. Z połączenia żubra i bizona powstaje żubrobizon, który jest w stanie dalej się rozmnażać i otrzymać płodne potomstwo. Ta cecha okazała się szczególnie pomocna przy reintrodukcji żubra w Polsce, gdy do Białowieży trafiły trzy żubrobizonki ze Szwecji (Sweja, Stolce i Faworyta) oraz byk Kobold, mieszaniec żubra, krowy domowej i żubrobizona.

Zarówno u żubrzycy, jak i u samicy bizona ciąża trwa 9 miesięcy, czas laktacji to około 8 miesięcy, a młode osiągają dojrzałość płciową około 3 roku życia. Wszystko to jasno pokazuje, że żubr a bizon nie są to gatunki tak dalekie od siebie, jak wskazywałaby na to odległość geograficzna.

Dalsza ochrona obu gatunków

Chociaż żubrobizony w końcu udało się wywieźć z zagrody w Puszczy Białowieskiej by zachować czystość rasową żubra, Bison bonasus wiele zawdzięcza swoim dalekim kuzynom z Ameryki. Dzięki doświadczeniu działaczy na rzecz ochrony bizonów w USA, udało się podjąć skuteczne środki, które doprowadziły do sprawnej restytucji żubra w Polsce. Historia połączyła populacje żubrów i bizonów, dzięki czemu podlegają one dalej ścisłej ochronie, ponieważ są gatunkami zagrożonymi.